De illusie van psychologie. De dunne lijn van de mentalist

OVER PALTERING EN EERLIJK LIEGEN

Als ik zeg dat ik psychologie gebruik, lieg ik niet.

Maar ik weet ook dat veel mensen op dat moment iets heel anders horen dan wat ik bedoel. Ze denken aan micro-expressies, lichaamstaal, pupilreacties, subtiele ademhalingen. Ze denken dat ik gedachten lees via kleine signalen die hun brein verraadt. En dat is precies het moment waarop de illusie begint.

Ik gebruik psychologie, maar niet (alleen) de psychologie die mensen denken dat ik gebruik. Niet enkel de verborgen tekens van het lichaam, maar de verborgen mechanismen van ons denken. Ik gebruik framing, priming, verwachting, misleiding en dubbelzinnige taal. Geen leugens, alleen contexten die de waarheid laten buigen.

Ik zal zelden expliciet claimen hoe ik weet wat iemand denkt of waarom iemand een bepaalde, voorspelbare keuze maakt. Omdat het veel interessanter en sterker is wanneer het publiek zelf die conclusie trekt. Omdat een verhaal dat je jezelf vertelt beter en langer blijft hangen.

Mentalisme beweegt zich op een dunne lijn tussen waarheid en suggestie, tussen wat je zegt en wat mensen denken dat je zei.

Dat heet in mijn wereld paltering, de waarheid spreken op zo’n manier dat iemand zichzelf bedriegt.

Als ik bijvoorbeeld zeg dat ik psychologie gestudeerd heb en in die periode mijn vriendin tegenkwam in Leuven, dan vul je zelf de rest in. Misschien denk je dat ik psychologie in Leuven gestudeerd heb en daar mijn vriendin leerde kennen. Of misschien, wat evengoed kan, heb ik psychologie in Antwerpen gestudeerd, het niet afgemaakt omdat ik te vaak ging feesten bij vrienden in Leuven, waar ik toen ook mijn vriendin ontmoette.

Twee interpretaties van dezelfde zin, ingevuld door de luisteraar. Een mooi voorbeeld van het verschil tussen wat gezegd en wat gehoord wordt. Paltering in actie.

De misleiding gebeurt niet enkel op het podium, ze gebeurt in het hoofd van het publiek. Dat maakt mentalisme zo fascinerend, en ook relevant en actueel. Want dezelfde mechanismen duiken elke dag op in de media, vergaderingen, in marketing, in politiek. We geloven niet wat we zien, we zien wat we geloven. En zolang het verhaal klopt met ons gevoel, stellen we geen vragen meer.

Dus de psychologie die ik gebruik toont niet per se hoe ik jou lees, maar hoe jij mij leest. Want daar, in dat spiegelbeeld, zie je de echte illusie. Niet de truc van de mentalist, maar de psychologie van het mens-zijn.

Want we geloven liever in een goed verhaal dan in een onzekere werkelijkheid.